Beleidsnota maken; feitelijk, integer en politiek

Anders dan de position paper die het vooral moet hebben van de overtuigingskracht, moet de beleidsnota het hebben van de politieke haalbaarheid en de politieke impact. Natuurlijk kun je vol op het orgel van één bepaald standpunt gaan staan, maar in een beleidsnota belicht je verschillende opties, gezichtspunten en alternatieven; wat als je niks doet, bijvoorbeeld. Ga je in een beleidsnota alleen of vooral het eigen standpunt uitventen, dan roept dat vaak een kritische tegenreactie op en ben je verder van huis. Je bent dan als ontvanger namelijk geneigd het tegendeel te gaan bewijzen. Dat kun je ondervangen door voorbeelden op te voeren van directe betrokkenheid, van integere verontwaardiging (en niet alleen politieke) en praktijkvoorbeelden van mensen van vlees en bloed. Hoe dan ook: onderzoek (data) en sentiment zijn veelal de basis voor een beleidsnota. 

Een beleidsnota heeft betrekking op beleid, maar wil iets gedaan krijgen van mensen die deelnemen aan het dagelijks verkeer, op de werkvloer of in het veld. Van wie precies? En hoe zitten zij in de wedstrijd? Een belangrijk argument om voor of tegen een bepaald beleidsvoorstel te stemmen, is de vraag of mensen (burgers, omwonenden, jongeren, ondernemers, medewerkers, aandeelhouders, autobezitters of op wie dat voorgenomen beleid ook maar betrekking heeft), zich ook kunnen vinden in dat beleid. Door te laten zien dat je de doelgroep al bij de ontwikkeling van je beleid betrokken hebt, maak je het voor vertegenwoordigende colleges, politici, raden, bestuurders of fracties makkelijker om vóór een beleidsvoornemen te stemmen. Ook in dit opzicht is onderzoek (data) van onschatbare waarde. Maar bedenk wel: feiten, cijfers, data en gegevens zeggen op zichzelf niets. Je zult ze in een context moeten plaatsen en een logische plek moeten geven in de lijn van je betoog en je conclusie.    

De juiste analyse van de huidige situatie – vaak de aanleiding voor een beleidsvoornemen - is voor een beleidsnota uiteraard belangrijk. Als bestuurders de analyse, de 'diagnose', niet delen als aanleiding voor nieuw beleid, dan zullen ze het beleidsvoornemen zelf ook niet gauw steunen. Met name de vraag 'voor welk probleem was dit ook al weer de oplossing' is daarom goed om voor ogen te houden. Voor het te verwachten effect (de 'prognose') van een beleidsmaatregel wordt vaak een beleidsevaluatie ex ante, dus vóóraf gemaakt. Dat legt, net als veldonderzoek, gewicht in de schaal. Hoe je interviews uitvoert voor die fase, zie je in De kunst van het interviewen.

Voor de gemeente Amsterdam werkten we mee aan de scenario's voor Food Center Amsterdam.

Een beleidsnota is een zakelijk stuk. De argumentatie en de uitkomst (voorkeursoptie) moeten logisch voortvloeien uit de lijn van het betoog en voor zich spreken. Wat je vooral niet wilt, is dat er op elke paragraaf discussie ontstaat of meer vragen terugkomen dan er in worden beantwoord. Dan heb je je werk niet goed gedaan. Zorg er daarom ook voor dat je elke bewering op een integere manier hebt onderbouwd met onderzoek, statistiek of ervaring elders in een andere stad, regio, (buiten)land of organisatie. Werk in elk geval met verwijzingen naar wetenschappelijk onderzoek, gegevens, feiten en data.

Grootste valkuil bij het schrijven of samenstellen van een beleidsnota is dat de lijn van het verhaal ondersneeuwt in de details. Beleidsambtenaren zijn doorgaans materie-deskundigen. Bestuurders, raadsleden of praktijkmensen zijn dat niet, maar beslissen uiteindelijk wel. De kunst is dus om uit de details te komen en de grote lijn van het verhaal te bepalen en die op een logische en vanzelfsprekende manier te onderbouwen. Connecting the dots.

De toon van een beleidsnota is feitelijk en integer. Maar op onderdelen ook betrokken. Dat is belangrijk omdat je op die manier inhoudelijke betrokkenheid toont met mensen op wie dat beleid betrekking heeft. Overdrijf het niet, maar plaats hier en daar een toets. Loop niet vooruit op een beslissing. Je bereidt een beleidsbeslissing voor binnen een besluitvormingsproces. Je zoekt hooguit aansluiting bij de voorkeursrichting van een raad of een college van B&W c.q. een Raad van Bestuur. Maar ook dan bewijs je bestuurders een dienst door de pro’s en contra’s van de voorkeursrichting op een integere wijze te belichten en die tegen de alternatieven af te wegen. 

Net als bij een position paper maken, kijk je ook bij een beleidsnota maken naar de mogelijkheden om argumenten of redeneringen te visualiseren. Dat kan schematisch of illustratief met infographics. Ook beeldmateriaal (foto's, video's) kunnen helpen in de besluitvormingsprocedure. Dat maakt het minder abstract en je laat zien wie/wat je tijdens het proces voor ogen hebt gehad.