Nutteloze communicatiewetenschap

Er zijn van die vakken die iets wat iedereen begrijpt zo kunnen uitleggen, dat niemand er meer wat van snapt. De communicatiewetenschap is zo’n vak. Hier een kort college over de relatie tussen zintuigen, expressie- en communicatievormen. Benieuwd of u het dan nog snapt.

communicatie en wetenschap
Communicatie bestaat bij de gratie van onze zintuigen

Tenzij je gelooft in telepathie kun je iemand op zes manieren iets duidelijk maken. We hebben natuurlijk maar vijf zintuigen, maar aangezien we ons met woorden op twee manieren kunnen uitdrukken – spraak en schrift – zijn er zes modaliteiten van expressie. Maar slechts in vier gevallen spreken we daarbij ook van communicatievormen.

taal en communciatie

Om bij het gesproken woord te beginnen: feitelijk gaat het bij deze expressievorm om geluid, of beter gezegd om klank want wat is onze spraak anders dan gearticuleerde klank? Spraak is het communicatiemiddel bij uitstek. Kijk maar naar je telefoonrekening.

 

Muzikaal intelligente mensen zijn ook in staat om zich via muziek uit te drukken. De muziekleraar van de wereldberoemde klarinettist Giora Feidman klemde als muziekles de krant van die dag op een muziekstandaard en zei tegen de kleine Giora: Spiel!  


tekst en communicatie

Dan het geschreven woord: tekst dus. We sms-en en mailen de hele dag. Internet, social media, kranten en tijdschriften zijn de meest gebruikte kanalen van deze cognitieve expressievorm als we ons niet op roepafstand van elkaar bevinden. Taal, geschreven en gesproken, biedt verreweg de meeste mogelijkheden om fijnmazig en interactief met elkaar te communiceren. Stel je eens voor wat er in ons dagelijks leven allemaal wel niet weg zou vallen als we het geschreven woord niet tot onze beschikking hadden. Dan konden we terug naar ons hol. 

beeld en communicatie

Verbeelding is de derde vorm van expressie die hoofdzakelijk via televisie onze bovenkamer binnenkomt. Maar je kunt ook denken aan verkeersborden, billboards, bioscopen, illustraties of aan foto’s in kranten en tijdschriften. Er wordt wel gezegd dat we in een beeldcultuur leven. Met name reclame werkt indringend met beelden. En hoewel we, afgezien van rooksignalen of met ‘picture it’, doorgaans niet via beelden met elkaar het gesprek aangaan, spreken we toch van communicatie. Communicatie komt van het Latijnse woord communicare en betekent ‘gemeenschappelijk maken’. Van belang is dat de ander, de doelgroep, de boodschap cognitief begrijpt en er emotioneel de juiste – dat wil zeggen de beoogde - lading aan geeft. In de tijd van de staatspropaganda bijvoorbeeld begrepen hele lagen van de Oost-Europese bevolkingen prima wat er bedoeld werd, maar sloten ze zich er emotioneel voor af of gaven er zelfs een anti-lading aan. Dan is het lastig om nog van communicatie te spreken. Datzelfde zie je overigens ook bij organisaties. Op het ministerie van Onderwijs had het veranderteam de zoveelste verandering 'SPRONG' genoemd. Binnen de kortste keren werd dat omgedoopt tot 'PLONS'. Tegenverhalen heet dat...

communicatie en evolutie

Dat juist beelden zo sterk werken, komt omdat het een soort dieptebommen zijn: ze hebben hun uitwerking in ons onderbewuste. Het zijn signalen die we evolutionair hebben leren begrijpen. Daar kun je geen weerstand aan bieden. Rood is de kleur van gevaar. Waarom? Bloed. Zo zijn we in de loop van de millennia in elkaar gesleuteld. Zien we in een reclame knappe, jonge mensen zonder geldzorgen, dan bereidt dat beeld een positieve grondhouding voor. Breng je vervolgens het merk of product in beeld, dan krijgt dat onwillekeurig een positieve associatie. Daarom werkt reclame ook met tekst én beeld. Tekst geeft op cognitief niveau de informatie en het beeld op emotioneel niveau de boodschap door. 

communicatie en lichaamstaal

Dat brengt ons bij de vierde en oudste vorm van expressie: lichaamstaal, zeg maar de non-verbale communicatie. In de dierenwereld moeten ze het er mee doen, maar ook in onze wereld speelt lichaamstaal bij communicatie een belangrijke ondersteunende rol. Kijk maar eens op het centraal station van Utrecht waar dagelijks 180.000 mensen zich een weg banen zonder met elkaar in botsing te komen: oogcontact, een lichaamsbeweging en hup, je bent elkaar voorbij. Houding en gezichtsuitdrukking zijn ook evolutionair bepaald. Natuurlijk kun je je er in trainen. Kijk naar Lance Armstrong, DSK, Dirk Scheringa, Bram Moszkowicz, Jack de Vries. Ze kunnen liegen dat het gedrukt staat en juist dát maakt ze zo geloofwaardig. Het is de belangrijkste les voor talking heads op televisie: de vorm bepaalt de inhoud, wat hier heel dicht in de buurt komt van de mythische uitspraak van misschien wel de bekendste media-wetenschapper, Marshall McLuhan: ‘The media is the message.’ 

communicatie en het tastzintuig

Deze vier vormen van expressie en communicatie spreken slechts twee van de vijf zintuigen aan: in drie gevallen (geschreven tekst, beeld en lichaamstaal) het gezichtsvermogen en in één geval (spraak) het gehoor. De overige drie vormen van expressie werken via de drie overige zintuigen en hebben altijd nabijheid nodig. Om die reden lenen ze zich niet, zoals de eerste vier,  voor massacommunicatie via kranten, radio, televisie of internet. Huggen is een vorm van tactiele expressie en communicatie via de tast. Maar kun je met iemand communiceren via koude en warme, via harde en zachte aanraking? Badr Hari zal zeggen van wel. Maar de kabinetsplannen zal je er niet gauw mee kunnen ‘bespreken’, al zijn die wel voor heel veel mensen een koude douche. 

communicatie en geur

Geur dan. Geur is het meest primaire zintuig omdat het rechtstreeks naar ons reptielenbrein leidt. In de dierenwereld heeft een geurvlag een actieve, geslachtelijke signaalfunctie. Bij ons een duidelijke reactieve signaalfunctie (brand! of bedorven voedsel) en is om die reden ook niet bedoeld om te communiceren. Net als smaak tenslotte. Een sterrenkok zal zeggen dat je weldegelijk kunt communiceren via smaken, maar veel verder dan dat zoet staat voor liefde, zuur voor agressie, bitter voor verdriet en het zout in de pap voor wat humor zal hij niet komen. En al is interactiviteit geen vereiste om over communicatie te spreken, behalve door hem in zijn mond te spugen kun je via de smaak niks ‘terugzeggen’.

 

Samenvattend: ogen en oren zijn de belangrijkste zintuigen om via de belangrijkste expressievormen – spraak, schrift en beeld – gearticuleerd, interactief en indringend te communiceren. Maar dat wist je natuurlijk al lang. 

Heb je feedback, aanvullingen, vragen of adviezen bij deze blog? Laat het mij weten.

Opmerking: De met * gemarkeerde velden zijn verplicht.

Reactie schrijven

Commentaren: 0