Advies · 27. maart 2015

De kunst van het interviewen. Of: hoe maak je een goed interview?

Een interviewer is geen notulist. En een interview is geen vraag-antwoord spelletje, maar een gesprek. Een vraaggesprek zo je wilt. Hoe maak je samen een interview waarmee je de exposure krijgt die je zoekt?

Ik had al zo'n tien jaar ervaring opgedaan in de landelijke journalistiek toen we rond 2000 het verzoek kregen van het destijds grootste advocatenkantoor in Nederland of we hun magazine wilden maken. Het eerste interview voor dat magazine was met mr Cuperus, toen een van de bekendste advocaten in het bouwrecht. Na de zakelijke kennismaking kwamen we op het onderwerp. Terwijl ik mijn openingsvraag op hem losliet, selecteerde mr Cuperus met aandacht een sigaar uit het kistje dat voor hem stond, liep naar de grote glazen deuren in zijn kamer, schoof de gordijnen opzij en opende de deuren. Daar trok Cuperus puffend zijn sigaar aan en tastte vervolgens met zijn ogen de einder af. Had hij de vraag niet gehoord? Maar net toen ik mijn vraag wilde herhalen, sprak Cuperus op dicteer-toon met één hand op de rug: 'Het bouwrecht is de afgelopen 25 jaar aanzienlijk veranderd. De belangrijkste ontwikkelingen die wij signaleren zijn de technische innovatie, de regelgeving met betrekking tot contractering en tot mogelijke risico’s van inleners- en ketenaansprakelijkheden.' Waarop hij omkeek en vroeg: 'Heeft u dat, meneer Duynstee?'

Een greep uit onze interviews met bekende en minder bekende Nederlanders.

Hoe interview je een Bekende Nederlander?

Journalistiek, interview, journalist interviewer — Interviewen is geen vraag/antwoord spelletje, maar een gesprek. Een vraaggesprek zo je wilt.

Heeft u dat, meneer Duynstee! Het kwam niet in zijn wijze hoofd op dat interviewen iets met een samenspel te maken had. Een interviewer is geen notulist. Slechts in hele uitzonderlijke gevallen kun je iemand 'aanprikken' en leeg laten lopen en alleen maar kleine vraagjes stellen als: 'Hoe bedoelt u dat?' 'Kunt u een voorbeeld geven?' En: 'Wanneer was dat precies?' Bijvoorbeeld als je weet dat iedereen in Nederland met ingehouden adem op dat verhaal zit te wachten. Denk aan Sjaak Rijke die ruim drie jaar door terroristen werd vastgehouden in Mali of aan André Kuipers die terugkwam uit de ruimte. Of als het om iemand van het kaliber Louis van Gaal gaat, die graag zijn of haar ei kwijt wil. Of om iemand die q.q. zijn visie geeft, zoals een minister of iemand anders die inhoudelijk op het hoogste niveau bij een materie betrokken is. In die gevallen kun je zelfs aan een full quote interview denken.

het interview als vraaggesprek

In alle bijna alle andere gevallen is het een één-tweetje tussen geïnterviewde en interviewer, waarbij een uitwerking in de vorm van een vraag-antwoord alleen opwindend is als er ook echt sprake is van een (vraag)gesprek. Dat is niet makkelijk, maar je zou het wel moeten proberen. Bekende presentatoren/interviewers die dat bijvoorbeeld nooit lukt, zijn Harry Mens van Business Class en Tom Egbers in Studio Voetbal. Dat is soms tenenkrommend om naar te kijken. Kijk dan eens naar Jeroen Pauw of luister eens naar Roelof Hemmen of Bernard Hammelburg op BNR. Het antwoord op een verwachte vraag levert nooit een spannend antwoord op. Het is pas bij de vervolgvraag op dat eerste antwoord waar het echte gesprek en dus ook het interview begint. Dat noemen we 'vragen van de tweede categorie'. En dat vraagt ook wat van je interviewtechniek: je mond weten te houden, een korte opmerking plaatsen, de laatste vijf woorden van een antwoord herhalen als vraag. En zo zijn er wel tien manieren om iemand op de praatstoel te krijgen.

bereid een interview voor

Vragen stellen kan iedereen. Het gesprek voeren is de kunst. Ook voor het geschreven interview. Het interview is de meest gebruikte en meest misbruikte journalistieke vorm. Kijk naar de televisie, luister naar de radio, lees de krant. De belangrijkste les voor zowel interviewer/presentator als geïnterviewde is: bereid je voor. Zorg dat je als geïnterviewde en interviewer dezelfde briefing en focus hebt. Dat geldt helemaal voor interviews op televisie en radio. Bij politici, CEO's en BN'ers zie je overigens dat presentatoren als Matthijs van Nieuwkerk, Sven Kockelmann en Twan Huys zich niet altijd alleen tot het afgesproken scenario zullen beperken. Vaak speelt er meer en 'overvalt' de presentator van dienst zijn gesprekspartner met een vraag over een actueel onderwerp. Hoe dan ook, bij elk interview gaat het nooit alleen om het onderwerp, maar ook om de context, dus om markt, maatschappij, trends, thema's, topics, issues, dilemma's, controverses. Voorbereiden dus. Ook al omdat de geïnterviewde benieuwd kan zijn naar jouw mening als interviewer over een bepaald onderwerp. Dan komt het wat flets over als je zegt: geen commentaar.

soorten interviews

In de sfeer van branded journalism kunnen interviews gestructureerd, ongestructureerd of semi-gestructureerd verlopen. Met 'gestructureerd' wordt bedoeld dat je de vragen en de volgorde van de vragen afwerkt, zonder dat je van de vragen of de volgorde afwijkt. Dit type interview wordt vaak gebruikt voor kwantitatief onderzoek, omdat je op die manier de antwoorden met elkaar kunt vergelijken. Maar ook het zogeheten 'uitvragen' door consultants kun je het best gestructureerd doen. Dat soort interviews zijn immers niet voor publicatie bedoeld.

In de semi-gestructureerde variant mag je van de vragen en de volgorde afwijken en doorvragen. Dit type onderzoek wordt vaak gebruikt voor kwalitatief onderzoek en bij verhalende evaluaties waarbij respondenten wordt gevraagd naar hun ervaringen m.b.t. een bepaald thema/topic, denk aan evaluaties. Maar het is uiteraard ook heel geschikt voor interviews in de sfeer van de publieksjournalistiek en bedrijfsjournalistiek. Het is wel zo netjes om een informant/interviewee te laten weten welke vragen je in gedachten hebt. Maar het wordt pas spannend bij het doorvragen.

In ongestructureerde interviews geef je alleen de onderwerpen aan waarover je het met iemand wilt hebben. Dan ga je het gesprek helemaal open in.

kwalitatieve en kwantitatieve interviews in organisaties

Kwalitatieve interviews met interne of externe stakeholders zijn interviews gericht op het verkrijgen van inzichten, meningen, ervaringen en percepties over het onderwerp. Deze zakelijke interviews helpen organisaties om specifieke inzichten te verkrijgen en beter te begrijpen wat stakeholders vinden van een bepaald onderwerp. Een variant daarvan zijn de zogeheten expert-interviews, een categorie apart. Dat zijn gestructureerde diepte-interviews met hoogleraren en andere autoriteiten. Dergelijke interviews vergen extra voorbereiding en aandacht.

Kwantitatieve interviews met stakeholders zijn van een andere orde. Ga je met kwalitatieve interviews de diepte in, bij kwantitatieve interviews ga je de breedte in. Denk aan een survey, enquête, focusgroepen of andere vormen. Dergelijke veelal schriftelijke interviews zijn bedoeld om opvattingen, standpunten en percepties te peilen.

Appreciative inquiry

Een categorie apart zijn de belevingsinterviews. Dat zijn veelal anonieme interviews, bedoeld als grondstof voor het evalueren van een project of conflict c.q. het positioneren van een organisatie of een veranderingsproces. Bij deze interviews blijf je letterlijk zo dicht mogelijk bij de beleving van de geïnterviewde. Het gaat om de beleving, om de ervaring en om de zingeving die de verteller in zijn/haar verhaal legt. De rol van de interviewer is terughoudend. Vaktaal en persoonlijke accenten maken juist onderdeel uit van dit type interview. Deze interviews worden op onderdelen geanalyseerd met het doel om patronen te kunnen ontdekken.

journalistiek interview

Soms kan een voorgesprek helpen. Bijvoorbeeld met de woordvoerder of het hoofd communicatie van een organisatie. Meestal is het handig om van tevoren de hoofdvragen voor te leggen zodat iemand zich kan voorbereiden. Voor onderzoek en vakbladen komt het soms voor dat het puur om de informatie gaat. Dan kan het zelfs handig zijn om te vragen of de interviewee de vragen meteen ook maar invult. Dan kun je vervolgens op basis van die antwoorden nog een aanvullend telefonisch interview beleggen. Over dat soort interviews zullen geen Kamervragen worden gesteld, zoals Tom Egbers dat altijd zegt. Simpelweg omdat je de interactie mist. Maar accuraat is het natuurlijk wel.