Met welke scenario's hou je rekening en met welke niet? Dit is het verhaal van het minst waarschijnlijke scenario. Alleen: als dat scenario grote impact kan hebben, doe je er verstandig aan om daar extra onderzoek naar te doen. Lessen uit het leger.
Je hoeft geen verzekeraar te zijn om zicht te willen hebben op de toekomst. We willen weten wat er morgen gebeurt. Ja natuurlijk, ongeveer hetzelfde als gister, maar dat is voor vandaag niet genoeg. Zeker niet als er grote belangen of zelfs levens op het spel staan. Wat kan er gebeuren en wat moet ik dan nu doen om te voorkomen dat dat gebeurt? Daar is zelfs een formule voor opgesteld: Risico = Kans × Effect. Oftewel: ook een hele kleine kans op iets rampzaligs, geeft een enorm risico. De dijkdoorbraak bijvoorbeeld. Dan kan het, hoe klein de kans ook is, toch verstandig zijn om daar rekening mee te houden en er op te anticiperen.
bakSteen
Met modellen en scenario's proberen we grip te krijgen op wat er op ons afkomt. Maar resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. Zeker niet als scenario's gebaseerd zijn op slechts een deel van de (relevante) werkelijkheid en niet op de hele werkelijkheid. Denk aan de financiële crisis uit 2008, die voortkwam uit de vastgoedcrisis die op haar beurt weer voortkwam uit het feit dat hypotheken jarenlang veel te makkelijk waren verstrekt. De prognoses en verwachtingen hielden alleen rekening met de mogelijkheid dat bakstenen in waarde konden stijgen, niet dat huizen ook in waarde konden dalen. Toen daar toch eenmaal sprake van was, braken bij banken de dijken door en was er geen plan B. Ja, staatssteun want to big to fail.
catastrofe
In 2013 kwam de film 'World War Z' uit, waarbij de Z slaat op zombies. Wat was het verhaal? Een virus uit India maakt van mensen zombies. Deze levende lijken, in de film 'the undead' genoemd, vallen mensen aan die door een beet ook weer in zombies veranderen. Lang verhaal kort: geen enkel land was voorbereid op deze catastrofe. Geen enkel land, behalve Israël. Hoe dan?
Hoofdrolspeler Gerry, in de film vertolkt door Brad Pitt, krijgt van een informant te horen dat Israël zich kort voor de uitbraak volledig heeft ommuurd, en daardoor gespaard is gebleven van het virus. Deze informant geeft Gerry de naam van een Israëli die meer weet van de aanleiding voor Israël om deze vooruitziende stap te nemen. Deze veiligheidsadviseur vertelt Gerry hoe Israël de rampspoed heeft weten af te wenden: 'Nadat we gewaarschuwd waren voor de concentratiekampen, geloofde niemand dat verhaal en werden we bijna uitgeroeid. In 1972 werden we gewaarschuwd voor een terroristische aanslag door de PLO tijdens de Olympische Spelen in München en we wilden het niet geloven. In 1973 zagen we troepenbewegingen in Syrië en Egypte, maar geloofde niemand dat er een oorlog zat aan te komen. De Mossad had nota bene een naaste medewerker van de Egyptische president Sadat als bron. Die waarschuwde een dag van tevoren dat de aanval zou komen. Tevergeefs. Israël meende dat Egypte niet zou aanvallen. Toen dat toch gebeurde werd Israel bijna de zee in gedreven. Dat moest anders.'
de tiende man
Het team van de veiligheidsadviseur besloot tot het principe van de tiende man: als negen veiligheidsadviseurs A zeggen, is de tiende verplicht om een low-probability/high-impact scenario te bewijzen, te onderbouwen en te bepleiten. Als de andere negen dat scenario vervolgens niet overtuigend onderuit kunnen halen, wordt behalve aan het ogenschijnlijk meest voor de hand liggende scenario ook gewerkt aan het minst waarschijnlijke scenario (dat dus wel een grote impact kan hebben) van de tiende man.
Wat was er in de film gebeurd? De Israëlische veiligheidsdienst had een email onderschept van een Indiase generaal, waarin gesproken werd over zombies. Negen analisten dachten dat het codetaal was voor iets anders, de tiende man ging ervan uit dat de generaal inderdaad zombies bedoelde, een scenario dat niet onderuit gehaald kon worden. Daarop had de Israëlische regering opdracht gegeven tot het bouwen van de muur. Natuurlijk, dit is een Hollywood-scenario dus maximaal versimpeld; maar het gaat om de kern: met welke scenario's hou je rekening?
Benedictijnen
In feite draait het om een geïnstitutionaliseerde manier om de valkuil van groepsdenken te omzeilen. Als sociale dieren zijn we hypergevoelig voor dominante opvattingen in de groep. Afwijken levert meteen problemen op: je hebt wat uit te leggen. Als daar ook nog eens een financiële, economische, academische, intellectuele of sociale cancelcultuur bij komt kijken, weet je zeker dat niemand meer een alternatief standpunt durft in te nemen. Maar dat sluit natuurlijk niet uit dat een alternatief scenario, hoe onwaarschijnlijk ook, niet alsnog bewaarheid kan worden. Dus kijk naar de bronnen, kijk naar de feiten.
Aan de andere kant kan een inlichtingendienst niet op elk signaal aanslaan. Je zult je eerst bewust moeten worden van het mogelijk scenario en de gevolgen. Vervolgens zul je op dat narratief meer informatie moeten verzamelen. Wordt het scenario er daarmee waarschijnlijker op? En als al, komt zo’n narratief dan bij de top van de inlichtingendienst terecht? Deelt de top de analyse? Deelt de top die analyse dan ook met de top van het kabinet of kwalificeert de top dat scenario als 'té fantasierijk'?
De Benedictijnen wisten dat al 1500 jaar gelden. Daar krijgt vanaf de 4e eeuw in een vergadering de jongst ingetreden kloosterling als eerste en als laatste het woord. Altijd. Zou de abt of degene met de meeste senioriteit of overtuigingskracht als eerste het woord krijgen, zouden de andere kloosterlingen sneller geneigd zijn zich naar diens woord te voegen. Hoe wijs!
Bob Duynstee is jurist, communicatieadviseur en heeft ruime ervaring met de communicatie rondom veranderingsprocessen.
PS: dat de lessen uit het leger geen garantie zijn voor de toekomst, bleek op zaterdag 7 oktober 2023 toen Israël werd verrast door Hamas. Premier Natanyahu was uitsluitend bezig met politiek-interne kwesties en de legerleiding achtte het scenario van een Hamas-aanval 'té fantasierijk'. Met desastreuze gevolgen voor zowel Israëliërs als Palestijnen.
Reactie schrijven