Hoe organisaties politici beïnvloeden (2)? De kneepjes van het vak

Maar hoe behartigen dit soort vertegenwoordigende organisaties dan de belangen van hun leden? Daar zien we het tweede aspect van het organiseren van een standpunt: de agenda. Belangenorganisaties houden er een agenda op na. Op de agenda staat een veelheid aan onderwerpen: vergunningen, duurzaamheid, regelgeving, governance, toezicht, belastingen, pensioenen, marktwerking en noem maar op. Onderwerpen die spelen heten 'issues' en het managen daarvan 'issue-management'. Per issue scannen en sonderen organisaties stationair de stemming onder de gremia waar ze voor die agenda van afhankelijk zijn: politiek, publieke opinie, wetenschap, landelijke en/of lokale media en internationale instituties. Zo houden organisaties constant druk op de bal. Natuurlijk kan het qua coalitie in Den Haag een keer tegen zitten, maar er komt altijd een moment dat een deel van de agenda in beleid wordt omgezet. 

Mooi voorbeeld van zo'n agenda zien we terug in de reactie van Kees van der Waaij, de voorzitter van de RvC van Unilever bij de ophef die ontstond over de afschaffing van de dividendbelasting door het kabinet Rutte III. Van der Waaij zei toen na afloop van de hoorzitting op 14-12-17: 'Alsof wij de afschaffing van de dividendbelasting pas sinds kort bepleiten. Die staat bij ons al twaalf jaar op de agenda.' Punt is alleen dat hij, samen met VNO-NCW, zijn lobby om de afschaffing van de dividendbelasting in het regeerakkoord te krijgen, in het geniep liet verlopen. Openheid kwam er pas toen Rutte ertoe gedwongen werd om die te geven - en dan ben je in de beeldvorming te laat. Maar het laat wel zien hoe de invloed van multinationals achter de schermen werkt: continu druk houden op de bal. De druk die Schiphol op kabinetten uitoefent, is zelfs zo groot geworden dat wel wordt gezegd dat dit bedrijf het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat als lobby-organisatie gebruikt om het kabinetsbeleid te sturen. Dat is het mooiste compliment dat je als lobbyist kunt krijgen.

Lobbyisten lopen in de aanloop naar een kabinetsformatie of naar Prinsjesdag in Den Haag en Brussel de deuren plat met onder hun arm die agenda. En dat zijn vaak oud politici die weten hoe de hazen lopen. Gesproken wordt over het draaideur-politiek. Sinds 1990 heeft minstens 25 procent van de landelijke oud-politici een baan gekregen in de top van een brancheorganisatie, een belangenvereniging of een public affairs bureau. Public affairs is de verzamelnaam voor activiteiten die organisaties op touw zetten met de bedoeling om de politiek, de publieke opinie, de media en de wetenschap te beïnvloeden. Wat dan goed werkt is het paaien van parlementariërs met een betaalde bijbaan. Zo bleek bij de sjoemelsoftware van Volkswagen in 2015 opeens een verrassend groot aantal Europarlementariërs op de loonlijst te staan van de auto-industrie. Huh?

Op dit moment heeft meer dan de helft van alle Europarlementariërs zo'n bijbaantje. Sommigen verdienen daarmee zelfs meer mee dan met hun werk in het parlement. En wat te denken van José Manuel Barosso, de Portugees die van 2010 - 2014 voorzitter was van de Europese Commissie en zo snel hij kon lobbyist-in-chief werd bij Goldman Sachs, de bank die Griekenland in de Eurozone bracht om vervolgens te speculeren op het failliet van datzelfde land. Het ontlokte Branko Milanovic, hoofdeconoom van de Wereldbank en hoogleraar aan de City University of New York, de uitspraak: 'Zelfs als politici zich tijdens hun ambtstermijn onthouden van openlijke omkoping, zijn ze geneigd hun connecties te gebruiken om daarna hun zakken te vullen.' 

Een andere strategie, met name in hooggespecialiseerde werkvelden waar van politici niet verwacht kan worden dat ze de naadjes van de kousen kennen, is het strikken van decision makers voor lezingen tegen een gage waar ze moeilijk 'nee' tegen kunnen zeggen. Op die manier worden vooraanstaande wetenschappers gepaaid tot het fabriceren van zogenaamd wetenschappelijk bewijs in zelf-gefabriceerde studies. De farmaceutische industrie is er groot mee geworden. Net als met het sponsoren van patiëntenverenigingen. Farmaceuten betalen medisch specialisten miljoenen. Vooral reumatologen, internisten en longartsen ontvingen in 2015 bijvoorbeeld veel geld. De miljoenen worden vooral gestoken in advieswerk, spreekbeurten en congresbezoeken. Vervolgens trekken specialisten een rookgordijn op rondom deze inkomsten. Het zogeheten 'Transparantieregister Zorg' dat in 2012 werd opgericht om helderheid te scheppen over de commerciële belangen tussen farmaceutische bedrijven en artsen is een mooi voorbeeld van hoe je mee kunt stribbelen. Journalisten vonden honderden betalingen van bedrijven aan individuele artsen die in het register onvindbaar zijn. In totaal gaat het om 14 miljoen euro in drie jaar tijd. Pikant zijn ook de forse betalingen aan een aantal beroepsverenigingen. Zo ontving cardiologenvereniging NVvC in 2015 bij elkaar ruim zes ton van twaalf farmaceuten. Beroepsverenigingen schrijven de richtlijnen voor, voor het gebruik van medicijnen. En dan heb je nog het gesponsorde onderzoek op universiteiten. Dat is decennialang onder de radar gebleven, maar heeft wel geleid tot een stroom van pseudo-wetenschappelijke publicaties die ook weer als referenties worden gebruikt bij vervolgonderzoek. 

Met 97 miljoen euro per jaar is de tech-industrie de grootste lobby in de EU, nog groter dan de auto-industrie, de fossiele industrie of de farma-industrie. Behalve uiterst agressieve lobby-methodes (Uber) tot en met het aanmoedigen van geweld tegen onwillige Uber-chauffeurs, werkt deze sector ook uiterst geniepig, waar je, vanuit een technisch standpunt, slechts de grootste bewondering voor kunt hebben. Dat werkt zo: maak de materie met studies en onderzoeken zo complex dat je het beleid buiten het zicht van media en het publiek kunt beïnvloeden. Zorg dat je dan tientallen schaduw-lobbyclubs opgelijnd hebt staan die zogenaamd opkomen voor het midden- en kleinbedrijf, maar gefinancierd worden door de grote techbedrijven. Deze praktijk dwarsboomde onder andere een totaalverbod op het online volgen van mensen voor advertenties, ondanks herhaalde oproepen hiertoe van wetenschappers en ngo’s. Mede door toedoen van deze schaduw-lobbyclubs bleef ook het aanpakken van polariserende sociale media-algoritmes grotendeels buiten schot. Knap werk!

De haute finance is ook zo'n verregaand gespecialiseerd werkveld. Althans: dat doen ze graag zo voorkomen. De kortste klap is meeschrijven aan de wetgeving die op jezelf van toepassing is. Zo werden de deuren in de achterkamertjes op het ministerie van Financiën na de financiële crisis plat gelopen door mannetjes die er door banken op uit waren gestuurd om de beleidsambtenaren uit te leggen waar de rode lijnen lagen en hoe ze de regelgeving hadden in te kleden. Een tweede methode: het uitnodigen van politieke hoogvliegers. Zo bleek Wallstreet in de aanloop naar de Amerikaanse verkiezingen in 2016 diepgaand geïnteresseerd te zijn in de visie van Hillary Clinton, zodra ze die rek- en strekoefeningen zagen maken voor het presidentschap. Clinton kwam drie keer haar visie op het bankwezen toelichten bij Goldman Sachs à 225.000 dollar per babbel. En nee, dat mag je geen omkoping noemen. Maar ondertussen werkt het wel zo: 'Wallstreet is talking, Hillary is listening.' 

Beïnvloeding gaat in Amerika heel rechtstreeks. Dan zijn we aanbeland bij de meest perverse vorm van beïnvloeding: big money. In Amerika en Engeland zijn denktanks en instituties met prachtige namen actief die niets anders doen dan media beïnvloeden en rechtszaken aanspannen tegen zelfs de geringste beschuldigingen en beweringen met een zodanige hardnekkigheid dat tegenstanders op hun tellen moeten passen. De financiering is schimmig, maar op de juridische bühne is het een drukte van belang. Zeker ook omdat de beste advocatenkantoren zich maar wat graag lenen om voor deep pockets in het krijt te treden. En politieke partijen zijn in Amerika ook niet (meer) verplicht om te vertellen wie hun campagne met hoeveel heeft gesteund. In Brussel liepen banken vanaf de jaren tachtig de deuren plat. De boodschap was steeds dezelfde: minder regels. Dat is vanaf de jaren negentig goed gelukt. Met alle uitwassen die daar het gevolg van waren. Pas met de financiële crisis in 2008 kwam daar een kentering in, zij het dat banken dus wel mee hebben geschreven aan de wet- en regelgeving die nu op hen van toepassing is. Dan is het wachten op de volgende crisis, want het bloed kruipt ook in de banken waar het niet gaan kan.    

Bob Duynstee is een ervaren communicatieadviseur. Hij studeerde rechten aan de UvA. Na zijn studie schreef hij van 1990 - 2000 voor diverse landelijke kranten. Bob heeft ruime ervaring met position papers en opiniestukken. 

Wat is een goed verhaal waard?

Position paper maken; hoe doe je dat?

Position paper maken; de inhoud

Drie begrippen die bij een position paper komen kijken: spinning, framing en narratief