Spreken in het openbaar; onze tips uit de wereld van storytelling

Storytelling is zo ongeveer uitgevonden voor een speech of presentatie. Dat is gewoon storytelling in action. Tips en voorbeelden voor je speech of presentatie uit de wereld van storytelling.

CEO houdt een speech, lezing, presentatie, toespraak — Spreken in het openbaar; daar is storytelling zo ongeveer voor uitgevonden.

Iedereen staat wel eens voor een groep. CEO's, HR-directeuren en afdelingsmanagers zelfs heel vaak. Some hate it, some love it. Maar dat zegt niks over het resultaat. Wat werkt nou wel en wat niet? Om bij dat laatste te beginnen: opsommingen. En toen dit, en toen dat. Werkt niet. Nu niet en nooit niet. En waarom niet? Omdat we een referentiepunt missen. En dat referentiepunt ben je als spreker zelf. De eerste persoon enkelvoud is dé persoonsvorm van de verteller. Het vermijden daarvan maakt een speech afstandelijk en onpersoonlijk. Het komt ook onnatuurlijk over. Iedereen ziet je daar staan. Dus tip 1: maak het persoonlijk. Let op: bij een toespraak of lezing gaat deze tip niet altijd op. De toespraak is daar vaak te officieel voor en de lezing vaak te inhoudelijk. Aan de andere kant kan het weer wel bij een politieke toespraak.

'The only reason to make a speech is to change the world.'

J.F. Kennedy

Kijk hoe Boris Johnson zijn tribuut aan Koningin Elisabeth II begint met een persoonlijk verhaal. Zo doe je dat!

Mooi recent voorbeeld van de perfecte speech. Begint natuurlijk met de locatie en een lofzang op de plafondschildering, of beter op de roemrijke historie van het UK. Weg uit de EU. Dan sta je er alleen voor. En dan spreekt je PM je moed in. Dit is wat je van een PM verwacht: meeslepend, visie en humor. Bravo Boris! Hoe verstandig de Brexit is, is een tweede.

presentatie, Speech of toespraak

Maar is het woordje 'ik' dan niet verdacht? Tja, ego is een beest dat je voor een presentatie maar beter in zijn kooi kunt houden. Je moet juist identificatieruimte creëren. Je gehoor moet zich met je verhaal kunnen identificeren. Dus niet: ik heb dit en ik heb dat, maar meer verhalend: 'Ik las vanmorgen in de krant dat...', ‘Ik hoorde dat ...’, ‘Ik kwam laatst ...’, ‘Toen ik ...’. En dat is dan tip 2: pluk voorbeelden uit het echte leven. Anekdotiek waarin iedereen zich kan herkennen. Want wat is nou de bedoeling van een speech, presentatie, lezing of toespraak? Wat wil je bereiken? Dat je je gehoor (klanten, relaties, medewerkers) meeneemt in je verhaal en zo je boodschap kunt overbrengen. Dan schets je een herkenbare situatie. Ook hier weer en disclaimer: deze vlieger gaat niet op bij een officiële toespraak en een lezing is doorgaans te inhoudelijk voor deze vorm van anekdotiek.

Tips en adviezen komen uit mijn eigen praktijk als praatjesmaker, moderator, dagvoorzitter en workshopleider.

Coaching Effectief Communiceren in een Zakelijke Omgeving met waardebepaling achteraf.

troonrede

Zoals elk verhaal bestaat elke speech en presentatie uit drie delen: opening, midden en slot. En ook die delen zijn weer onderverdeeld in een opening, een midden en een slot. Al die negen elementen smeed je aan elkaar met 'bruggetjes', terwijl je daar de rode draad doorheen weeft. Die rode draad is een weg naar een doel en het doel is het punt dat je wilt maken, de boodschap die je over de Bühne wilt brengen. Niet drie, niet twee, nee één boodschap. In de speech hierboven van Boris Johnson is de boodschap: We can do this! Het is een motivational speech (doel). Voor institutionele toespraken als de State of the Union of de Troonrede door koning Willem Alexander is de boodschap een crime. Voor zo'n toespraak (toespreken) moeten vaak meer dan twintig (!) versies geschreven worden en uiteindelijk vluchten alle betrokkenen in de veiligheid van vage, abstracte en nikszeggende woorden en begrippen. Sja, daar sta je dan als koning. Het enige positieve dat je ervan kunt zeggen is dat je niet kunt zeggen dat er iets niet klopt of iets niet in staat. Maar als dát de bedoeling is van een speech, dan kun je er beter een nota van maken en die uitdelen of opsturen. Het heeft in elk geval niets met een speech te maken en zelfs niet met een rede(voering).

Recht uit het hart, deze speech: stiekem gefilmd op de Rabo Aandeelhoudersvergadering. Een importeur van biologisch roodfruit, maakt in 5 minuten gehakt van het Rabo-landbouwbeleid en laat zien hoe het wel moet.

De drie beruchtste valkuilen voor een speech, presentatie of toespraak

De drie beruchtste valkuilen voor een presentatie zijn:

De verstopper. De spreker blijft zich in algemeenheden en abstracties hullen, in jargon, clichés of de spreker slaat door in beeldspraak. Je krijgt als luisteraar geen connectie met de spreker, althans met diens verhaal. Je zoekt steeds panischer naar houvast, naar de clou. Omdat je niet meegenomen wordt. Waar gaat dit heen? Wat wil de spreker van mij?
Dan heb je de spuier. De dikdoener. Die wil laten zien hoeveel hij wel niet weet en wie hij (ja, vaak mannen) wel niet kent (name dropping). Maar ondertussen gaat hij voorbij aan de essentie, namelijk dat je je gehoor mee wilt krijgen zodat je je punt kunt maken.
En dan heb je de puntzak-specialist; een nerveuze spreker die bang is dat hij iets vergeet en zich daardoor verliest is een woud van details. Het is, behalve misschien in een wetenschappelijk discours, ook geen kwestie van zoveel mogelijk kennis spuien. De puntzak-specialist begint vaak nog bij de stam, kruipt via de eerste tak naar een zijtak, springt opnieuw naar een zijtak en ... opeens ben je hem kwijt in het gebladerte. Hij zit daar ergens verborgen, dat weet je, want je hoort het geritsel uit die richting komen, maar waar hij is gebleven....?

visualiseren bij presenteren

Dus is er maar één vraag die je je in de voorbereiding stelt: wat is je kernboodschap? Wat is de kernzin? Wat is het kernwoord? En die kernzin hangt uiteraard samen met het doel van de toespraak. Dat doel bepaalt ook de vorm. Als je de kernzin te pakken hebt, kun je eigenlijk ook niks vergeten en heb je geen spiekbriefje meer nodig. Vervolgens probeer je het kernwoord uit de kernzin te visualiseren. Een mooi voorbeeld van visualiseren: in de film The Big Short legt de hoofdrolspeler aan een groep bankiers uit waarom het banksysteem op ontploffen staat en hoe ze daar van kunnen profiteren. Hij demonstreert zijn punt met een Janga-puzzel, een toren van losse houten blokjes. Op de blokjes staan de ratings van grote en kleine banken, met de zwakste ratings, triple B, onderaan de toren en de beste ratings, triple A bovenaan. In een oogwenk snap je het probleem: zwakke banken trekken de sterke banken om. Aan de onderkant haalt hij telkens een blokje weg, tot de hele stapel omvalt: ‘This is America's housing market.’ Disclaimer: dit is hoe je de stekker eruit trekt... Dat was het einde van Jolande Sap. Het had kunnen werken, maar platte visualisatie van iets dat iedereen zich kan voorstellen, werkt dus averechts.

Presentatie en speech en spreken in het openbaar

Een researcher liet op het scherm een levensgrote koekjestrommel zien en begon zijn presentatie als volgt: ‘Mijn moeder verstopte altijd dit soort bewaarsystemen in huis, want ik at alles op wat ik maar in mijn vingers kreeg. Eigenlijk heb ik van mijn moeder geleerd hoe je heel snel goed moet zoeken. Die permanente zoektocht in mijn jeugd is de reden dat ik nu als researcher verantwoordelijk ben voor …’ De les: maak het aanschouwelijk!

Kijk hier voor deel 2: Tips uit de wereld van storytelling om je presentatie of speech te verbeteren.

Bob Duynstee studeerde rechten, is een creatieve en ervaren communicatieadviseur met een journalistieke achtergrond. Bob heeft in de jaren 2007 - 2014 een uitgebreide literatuurstudie gedaan naar het fenomeen storytelling en past de principes veelvuldig toe in zijn praktijk. Daarnaast coacht hij managers, bestuurders en leiders op het thema Effectief Communiceren in een Zakelijke Omgeving. Bob is nu en dan moderator, dagvoorzitter en speechwriter.