Jubileumboek maken: schrijven van een jubileumboek

Hoe ziet het schrijfproces er bij een jubileumboek uit? Er is een harde deadline, dat zal duidelijk zijn. En dan zal de tekst nog gecheckt, het boek nog opgemaakt moeten worden en soms nog vertaald. Jubileumboek maken; het schrijfproces.

Voor Aalberts NV beschrijven we Cees van Lotringen en Bob Duynstee) de 50-jarige ontwikkeling in de vorm van een oral history. Dat maakt het verhaal levendig. Aalberts bestaat uit 4 divisies die zich met zo'n 40 bedrijven en meer dan 145 vestigingen in 3 werelddelen op 3 eindmarkten richten. Dat is best complex te noemen. Wat hebben die onderliggende bedrijven dan met elkaar gemeen? Ondertussen is het bedrijf wel beursgenoteerd en is er uiteindelijk slechts 1 P&L. Daarom hebben we in het tweede deel van het jubileumboek een cultuuranalyse gemaakt waarin we laten zien dat alle bedrijven waar ter wereld dan ook, vanuit de ijzersterke filosofie van de oprichter Jan Aalberts, veel meer delen dan ze op het eerste oog zouden denken.

Het schrijven van een jubileumboek

Hoe vlieg je een verhaal aan? Daar zijn heel wat manieren voor te bedenken. De auteur moet in staat zijn om het verhaal van A tot Z op een boeiende manier te vertellen. Vaak is dat, zelfs van hele goede schrijvers, bij een chronologische beschrijving teveel gevraagd. Daarom is het ook zo van belang om een originele invalshoek te bedenken. Voor de grote verhalen die we voor het 100-jarige Vredespaleis en de 100-jarige Faculteit Economie en Bedrijfskunde hebben gemaakt, hebben we dat op een creatieve manier opgelost. Maar een puur actuele benadering op een reportage-achtige manier met hier en daar een flash-back en een flash-forward kan ook heel aantrekkelijk uitpakken. Net als de thematische insteek. Er zijn oneindig veel manieren om een jubileumverhaal te maken. Belangrijkste: een auteur of schrijver die tot het einde toe de lezer weet te boeien.

Voor dit jubileumboek ben ik de geschiedenis ingedoken van ons bestuursrecht. Hoe heeft zich dat over de decennia ontwikkeld? Waarom was dat tot aan het Benthem-arrest -althans in de ogen van het Europees Hof van de Rechten van de Mens- niet onafhankelijk te noemen? Die voorgeschiedenis van het 25-jarige STAB was minstens zo boeiend als de organisatieontwikkeling van STAB zelf. Uiteraard heb ik ook het werk van STAB-adviseurs belicht aan de hand van interviews waarin ik heb gefocust op dilemma's in het werk. Voor de toekomst van deze bijzondere organisatie heb ik in het derde deel een hoogleraar bestuursrecht, een bestuursrechter, een staatsraad en de voorzitter van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State geïnterviewd over de Omgevingswet.

De aanleg van de IJtram is uiteraard een verhaal van techniek, planning en financiën. Maar in dit boek ben ik met elf direct betrokkenen sleutelspelers op zoek gegaan naar de meer persoonlijke aspecten bij het wordingsproces van deze exclusieve tram­lijn. Voor het eerst was hier niet het GVB voor gevraagd, maar Projectmanagementbureau Amsterdam. Dat bood al genoeg springstof waar je voorzichtig mee moet omgaan. De hoofdrolspelers kregen enerzijds te maken met onverwachte omstandigheden zoals de sterk gestegen staalprijs op de wereldmarkt en extra veiligheidsmaatregelen vanwege kabeltreinbrand in de tunnel van Kaprun en anderzijds met veranderende omstandigheden zoals het aantal woningen en dus het aantal dagelijks te vervoeren reizigers naar en vanaf IJburg. De kunst is om vanuit 11 interviews ook 11 perspectieven te geven op de aanleg van de IJtram.

Uit Lijntekeningen: 'Wij werden als 'ondergrondse' geconfronteerd met het voortschrijdend inzicht van de bovengronds werkende stedenbouwkundigen. Die wilden bij nader inzien via de Piet Heintunnel de Ring A10 toch verbinden met de Centrumring. Maar toen waren de aansluitende tunnelelementen al gebouwd. En wie halverwege de uitgangspunten verandert, heeft achteraf de verkeerde tunnel gebouwd. Dan hadden we die trambuis waarvan vóór de bouw werd gezegd 'leg die buis maar aan de zuidkant', beter aan de noordkant kunnen leggen. Nu moest de IJ-tram onder het wegdek door. Als zo'n zwaar stuk infrastructuur als de Piet Heintunnel er eenmaal ligt, moet je dat gewoon als een gegeven beschouwen. Van daaruit ga je bovengronds verder denken. Maar het liep dus anders. Slapeloze nachten kreeg ik er van.' Frits Brink was projectleider voor de Piet Heintunnel, met twee kilometer de langste tunnel van Nederland.

Schrijfplan van aanpak

Bij een jubileumboek of gelegenheidsuitgave gaat het vaak om een langere doorlooptijd. Niet elke willekeurige professionele schrijver is gewend om daarmee om te gaan. Voor langlopende schrijfopdrachten maken wij ook een schrijfplan. Dat is essentieel omdat je bij een jubileumboek met een harde deadline te maken hebt. En de vormgeving kan pas echt beginnen als het schrijfproces op 60% zit. Bovendien zit er soms ook nog een vertaalslag tussen, zoals bij het jubileumboek voor Aalberts NV, het jubileumboek over het Vredespaleis en het boek voor de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de UvA.

Voor het jubileumboek voor makelaarskantoor Hoen heb ik een combinatie gemaakt van deskresearch en zo'n 25 interviews. Alleen was er niemand meer om over de eerste veertig jaar te praten. En Hoen had, afgezien van 4 foto's in een AH-zak, ook geen archief. Dan zul je dat verhaal uit andere bronnen moeten halen.

Tekst en opmaak bij een jubileumboek maken

Hoewel de productie van een jubileumboek altijd een volgtijdelijk karakter heeft, betekent dat niet dat je met het vormgevingsproces pas zou moeten beginnen als de schrijver de laatste punt gezet heeft. Vormgeving wil een warme start maken en dat doen we door de vormgeving al in een vroegtijdig stadium bij het proces te betrekken, terwijl de auteur nog aan de definitieve versie kan blijven werken en de beeldredacteur kan blijven zoeken naar geschikt beeldmateriaal dat het verhaal illustreert.  

Het schrijfproces voor het historische deel van het jubileumboek voor het Vredespaleis vroeg om een wetenschappelijke benadering. Wat het voor de auteur Johan Joor complex maakte, was dat er weliswaar één Vredespaleis is, maar dat het gebouw vier internationale instituties herbergt, die in de beschrijving een plek moesten krijgen. Behalve het historische deel wilden we ook een actuele beschrijving van het reilen en zeilen op het Vredespaleis. Daarvoor interviewde Heikelien Verrijn Stuart zo'n 30 bewoners van het Vredespaleis. Voor het laatste deel, de toekomst, nodigden we 12 beroemde schrijvers uit, uit alle delen van de wereld. Ook Nobelprijswinnaars.

Begeleidingscommissie en een jubileumboek maken

Aan het schrijfproces gaat altijd een fase van research vooraf. Soms is dat niet meer dan een globale oriëntatie en soms gaat het om literatuur- en archiefonderzoek. Dat laatste is een vak apart. Maar elke auteur is gebaat bij een klankbordgroep of een begeleidingscommissie. Dat is ook prettig voor de opdrachtgever, omdat daarmee het proces zowel inhoudelijk als planmatig goed te volgen is.

Jubileumboek voor de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de UvA werkte historicus Johan Joor aan de hand van een origineel idee waarin de Mercator sapiens centraal staat. In deel 2 geven we deze figuur uit 1632 actuele betekenis door de vraag te stellen: wat staat Mercator sapiens vandaag de dag te doen? Dat doet Rob Hartgers aan de hand van 10 interviews met internationaal bekende economen. In het derde deel tenslotte willen we graag weten van deze generatie studenten hoe zij naar de toekomst kijken en wat zij denken dat de Wijze Koopman te doen staat.

Voor de internationale bouwonderneming Strukton mocht het jubileumboek vooral niet te technisch zijn. Konden we de wereld van de bouw niet ergens mee vergelijken? Hé, lijkt zo'n bouwkeet niet verdacht veel op een pipowagen? En de steigerbouwers, zijn dat geen trapezewerkers? Is Strukton eigenlijk niet een rondtrekkend circus? Dat idee hebben we vertaald in een speelse opzet, waarbij in elk hoofdstuk de verhalen uit de wereld van de bouw en uit het circus elkaar thematisch afwisselen. Wekenlang liepen we bouwkeet in en circustent uit. En steeds was daar dat eeuwige zinnetje waarmee bijna elk interview van bouwmensen én circusmensen werd afgesloten: 'Het is een prachtvak!'

Uit Zand en Zaagsel: Met het tromgeroffel steeg ook de spanning toen de weergaloze Mack the Knife zich opmaakte voor zijn nieuwste act. Hij zou zes vlijmscherpe hakbijlen rakelings langs zijn echtgenote werpen, die geblinddoekt tegen een houten schot bevallig stond te wachten. Iedereen moet het volste vertrouwen hebben gehad in een goede afloop, met name de muzikanten want het schot stond pal vóór de orkestbak opgesteld. Wat de oorzaak is geweest, werd nooit opgehelderd, maar voor het eerst in zijn leven miste één van zijn hakbijlen het doel en kwam in de orkestbak terecht, net op de plek waar de trompettist nietsvermoedend in de partituur zat te bladeren. Hij heeft het overleefd, maar eiste wel een andere opstelling van de setting.

Uit Zand en Zaagsel: Soms eist een opdrachtgever dat de de winkel openblijft tijdens de verbouwing. Dat leidt dan tot spanningen. Terwijl bouwvakkers op de vijfde etage van een ziekenhuis met een pneumatische beitel de vloer eruit slopen, probeert een KNO-arts op de verdieping eronder via een audiogram te bepalen of zijn patiënt daadwerkelijk lijdt aan een lichte gehoorafwijking of dat dit slechts inbeelding is.

Voor het Projectmanagementbureau van de gemeente Amsterdam interviewden we vijftien sleutelspelers over de stedelijke ontwikkeling in de jaren negentig in Amsterdam.

Krassen op de eeuwigheid

In 'Krassen op de eeuwigheid' bevragen directeur PMB, Herman van Vliet en Bob Duynstee vijftien sleutelspelers die terugkijken op de stadsontwikkeling uit de jaren 90. Aan de citaten kun je vaak al zien of een verhaal de moeite van het lezen waard is. Oordeel zelf:

'We waren lange tijd dat rechtse cluppie tegen de linkse stroom in' -Wim Vehmeyer

'Het probleem van Amsterdam is niet dat we geen geld hebben, maar dat we geen grond meer hebben' -Ton Schippers

'Ik wilde niet het risico lopen dat ik het duurste natuurgebied van Nederland op mijn naam zou krijgen' -Henk van Veldhuizen

'Goh Edo, volgens mij verdien jij veel te veel voor wat je doet' -Edo Arnoldussen

'Ted, blijf jij maar buiten. Eén ambtenaar is genoeg' -Ted Zwietering

'Ik heb maar één vraag: kan je goed zwemmen?' -Hans Gerson

'Wat leuk meneer Stadig. Doet u dat nog eens een keer' -Duco Stadig

'Wat komt die Klinkert hier doen?' -Arie Klinkert